Vrijwel elk kind dat in Japan is geboren en getogen heeft wel eens een Japanse kendama gezien, een traditioneel houten speelgoed dat is opgebouwd uit een ken (zwaard) en tama (bal) met elkaar verbonden door middel van een touwtje.
De ken heeft 3 schoteltjes en een pin waarover de bal heen past waarin een gecentreerd gat is geboord. Door veel gebruik te maken van de knieën kunnen kendama spelers de bal omhoog brengen zodat hij vervolgens gevangen kan worden op de cups of op de spike. In de basis is het een heel eenvoudig en goed te begrijpen behendigheidsspel.
De populariteit van de kendama in West Europa en de Verenigde Staten is het laatste decennium enorm toegenomen met een enorme rage ruim 4 jaar geleden in Duitsland. Met name het freestyle image sloot daar goed aan bij inline skaters en skateboarders in de grote steden.
“Mensen hadden niet echt een hoge dunk van de kendama in het verleden behalve dat het werd weggezet als een vervelend speelgoed voor kinderen. Ik vond het altijd vervelend dat mensen mij ermee plaagden omdat ik het meenam en er mee speelde tijdens college” zegt Tamotsu Kubota, hoofd Global Kendamas Network, opgericht in 2012 ter promotie van het spel wereldwijd. “Ik wist toen dat ik het imago van dit spel wilde veranderen zodat ook anderen zouden zien hoe ontzettend leuk dit spel in werkelijkheid is.”
In de Verenigde Staten ging men vanaf 2006 anders tegen de kendama aankijken. Een van de eerste promotors was Colin Sander, een freelance regisseur die per toeval in aanraking kwam met wat video materiaal van skiërs in Hokkaido terwijl ze tijdens een storm aan het spelen waren met een kendama.
“Ik wist toen meteen dat het een gaaf spel was en zou kunnen rekenen op een boel interesse”, vertelt Sander aan The Japan Times in een e-mailbericht. “Ik kon me zelf niet in de hand houden en vertelde mijn vrienden over deze geweldige ontdekking. Ze vonden het allemaal direkt erg gaaf.”
Sander maakte een aantal video’s terwijl hij zelf met de kendama speelt en plaatst die op internet waarna het niet lang duurde alvorens ze viraal gingen.
Kendama USA is vastgelegd als een naam in 2008 en is al snel uitgegroeid tot de grootste kendama producten in Noord Amerika. Andere producenten zijn nadien gestart waaronder Sweets Kendamas en Kendama Co. in Amerika, Krom Kendama in Kopenhagen en Sunrise Kendama in Amsterdam. Deze bedrijven schakelen vaak de hulp in van professionele kendama spelers als adviseurs en promotors van hun merk. Zo werkt Sander veel samen met Kendama USA.
“I like that kendama can open your mind to new ways of thinking,” vertelt Sander. “Whether it be other sports or just life … the detailed nature of kendama moves increases your perception in general. I think a big part of the game’s growth had to do with the fact that it is so analog and we were entering a very digital-heavy era. People responded well to the low-tech nature of the game.”
Er is in de wereld veel speelgoed te vinden dat vergelijkbaar is met de kendama en er wordt aangenomen dat het spel is ontstaan vanuit het in Frankrijk bekende bilboquet. Volgens de Japanse Kendama Associatie kunnen we bilboquet terug volgen tot in de 16de eeuw en werd het zelfs gespeeld door Koning Henry III. Dit speelgoed maakte de reis overzee naar Nagasaki rond het eind van de 18de eeuw omdat dit de enige Japanse haven was die open stond voor buitenlandse handel in die tijd.
Japanse Kendama?
De voorzitter van de Japan Kendama Association dhr. Yoshiki Matsungage vertelt dat de kendama met name werd gebruikt tijdens drinkfeestjes voor volwassenen en werd het later als lesmateriaal gebruik richting het einde van de 19de eeuw. Horishima’s Hamaji Egusa heeft een patent geregistreerd voor de hedendaagse vorm van de kendama in 1919 onder de naam Nichigetsu ball (zon maan bal).
Matsunaga, 62, was aanwezig tijdens een energieke freestyle kendama wedstrijd in het Shinjuku district in September. De atmosfeer was geladen met krachtige muziek als achtergrond voor fantastische moves op het podium.
“Ik moet toegeven, het is zwaar voor ons ouderen om plaats te nemen in een dergelijk luide omgeving gedurende meer dan 3 uur, ” aldus Matsunage met een grote glimlach. “Kendama is een traditioneel onderdeel van de Japanse cultuur en daarom noemen wij het kendama-do, vrij vertaald als ‘de weg van de kendama’. Gedurende wedstrijden vragen wij iedereen om stil te zijn zodat de spelers zich kunnen concentreren.
De Japan Kendama Association is opgericht in 1975 en inmiddels al meer dan 45 jaar actief in het uitdragen van deze cultuur. De stichting heeft algemeen geldende regels opgesteld voor de kendama en het rankingsyteem bedacht. Matsunaga stelt dat geen van de kendama’s geproduceerd door buitenlandse producenten officieel is goedgekeurd hoewel enkele wel worden gecategoriseerd als ‘aanbevolen’.
De stichting promoot ook het gebruik van de kendama als educatief speelgoed voor kleuters en kinderen maar ook als speelgoed voor ouderen in verzorgingstehuizen. De leden organiseren demonstratie door het hele land en bezoeken universiteiten om studenten op het gebied van sociaal welzijn en kinderzorg te informeren.
Matsunage geeft al meer dan 25 jaar lang op zaterdag les in het spelen met de kendama in Hino. In een openbaren ruimte heeft hij meer dan 20 leerlingen variierend van leerlingen van de basisschool tot gepensioneerden. Samen komen om mooie oefeningen en technieken te oefenen. Elke les beging met een buiging en de stilte overheerst als de leerlingen hun trucs oefenen en perfectioneren.
“Iedereen kan plezier hebben van de kendama, van 5 tot 65+ en we bevorderen met name de samenkomst van generaties. Matsunaga speelt zelf al meer dan 30 jaar met de kendama.
“Spreading kendama throughout the world is a part of our mission, and so the recent boom in popularity certainly helps us to achieve that,” aldus Matsanuga. “At the same time, however, such modern competitions operate on a very different level. I think kendama is evolving — it just shows how full of possibility it is.”
De laatste jaren wordt de kendama ook omarmd door de binnenlandse mode industrie.
Nobuaki Komoto, eigenaar van Decade, een kledingwinkel voor skateboarders en BMX riders in het trendy Harajuki district in Tokyo verkoop nu sinds enkele jaren ook Japanse en buitenlandse kendama mode.
“In many ways, Kendama is like BMX: the way in which you put all the moves together, the feeling of accomplishment you feel when you’re able to finish off a move with a bang or the simple pleasure you experience competing against your friends,” aldus Komoto, die ook de Catch & Flow in September heeft georganiseerd.
Rijen vol kleurrijke kendama’s worden getoond bij Decade. Sommigen vervaardigd in Japan maar ook velen geïmporteerd vanuit Europa en de Verenigde Staten.
Het basis ontwerp van de geïmporteerde kendama’s is vergelijkbaar met die van het Japanse product. Echter, de buitenlandse merken maken vaak gebruik van andere houtsoorten waaronder walnoot en mahonie in plaats van buna (Japans berken) voor het zwaard en wilde kers voor de bal en kleuren en patronen en gravures meer gevarieerd zijn.
“The foreigners in the industry respect its Japanese background and their kendama initially started out as a copy of those made here,” zegt Komoto. “Now, however, they are branching out and making unique kinds of kendama.”
Het speelgoed heeft ook zijn intrede gedaan in de kunstscene. Een tentoonstelling met de naam ‘Rond de Wereld’ toont 75 binnenlandse en buitenlandse artiesten met verschillende achtergronden, illustrators, kimono ontwerpers en graffiti kunstenaars – die allemaal de zelfde kendama in de hand kregen met de opdracht deze te bewerken of te gebruiken op een manier die bij hun past. Dit heeft geresulteerd in een overweldigende variatie van kendama gebruikt in allerlei vormen, kleuren en maten.
“Traditional kendama culture has come back to Japan in a completely different form,” zegt Shimpei Kimura, producent bij de UltraSuperNew Gallery. “Players now take on a completely new approach. Some people didn’t know what to make of it, so we asked the question ‘what is kendama?’ and let the artists express themselves.”
Gegeven de snelheid waarmee de kendama zich nu over de wereld verspreidt denkt Kubota van Global Kendamas Network dat het de laatste kans is voor Japanse producenten om mee te doen aan dit feest.
“The great thing about kendama is that it is something that everyone can enjoy, regardless of age, gender or nationality,” zegt Kubota. “The important thing from here is to make sure that this diversity is maintained in the kendama community — to protect the different opinions, the different ways of thinking and various types of products that have been created.”
ANDERE VERHALEN
– Kendama: great balls of fire
– Kendama: spin doctors
